Aan het einde van de 15e eeuw werd een stenen stadsmuur gebouwd waarvan tegenwoordig op drie plekken in de stad resten van zijn overgebleven. De Schreierstoren, de Sint Anthoniepoort (de Waag) en de Regulierspoort aan de zuidzijde van de stad. De naam van de laatste poort, vernoemd naar het Reguliersklooster dat buiten de stad was gelegen, werd vanaf 1672 in…
Auteur: iljamostert
Jong geleerd, oud gedaan
De 17e eeuw was voor veel Amsterdammers een eeuw die rijkdom en voorspoed bracht. Er was echter ook een groot deel van de bevolking afhankelijk van bedelarij en criminaliteit om in hun onderhoud te voorzien. Het gros van deze luiden was tussen de achttien en veertig jaar, maar er waren ook notoire jeugddelinquenten en hardleerse bejaarden die op bedrieglijke wijze…
Peperwerf op Rapenburg
Als je via de IJ-tunnel Amsterdam binnen komt rijden, rijd je rechtstreeks af op Rapenburg: de plek waar vanaf begin 17e eeuw de scheepswerf van de VOC gevestigd was. Een plek van groot belang voor de Amsterdamse handel. De aanleiding voor het oprichten van deze werf en de activiteiten die daar zoal plaatsvonden worden in dit artikel toegelicht. In de…
Dobbelen
Wie houdt er niet van om met een paar vrienden een spelletje te spelen? Je kan natuurlijk thuis afspreken, maar in iedere Amsterdamse kroeg liggen wel spelkaarten of dobbelstenen achter de toog die je kunt gebruiken voor de meest uiteenlopende spelletjes. Ook in de 17e eeuw werd er een breed scala aan spelletjes gespeeld. Regelmatig resulteerden dergelijke spelen tot grootschalige…
Wilhelmus
Bij iedere wedstrijd van het Nederlands elftal laait de discussie weer op welke spelers uit volle borst mee zullen gaan zingen met het Wilhelmus. Weinig tot geen van deze spelers zal weten dat dit lied in vroegere tijden een echt strijdlied was. Ten tijde van de opstand werd het Wilhelmus niet alleen gebruikt om het moreel van de geuzen hoog…
Stadszwanen
Slenterend over de Oudezijds Achterburgwal vallen niet alleen de roodverlichte ramen op, ook in de grachten is het een drukte van belang. Het water wordt bevolkt door tientallen knobbelzwanen. Deze grote en sierlijke vogel was in de Middeleeuwen edel wild en het houden van dergelijke vogels was uitsluitend toebedeeld aan de adel. Amsterdam verkreeg dit recht in 1529 nadat het…
Derde uitleg
Aan het einde van de 16e eeuw had Amsterdam getracht de nieuwkomers een plek in de stad te bieden (zie eerste en tweede uitleg). De toestroom van immigranten bleef echter zodanig groot, mede door de komst van duizenden mensen uit de Zuidelijke Nederlanden, dat de stad aan het begin van de 17e eeuw genoodzaakt was een derde stadsuitbreiding te verwezenlijken. Veel…
Stratenmakers
De mensen die zich over de Amsterdamse straten verplaatsen, hebben waarschijnlijk geen idee hoeveel organisatie en werk er nodig is om de bestrating aan te leggen en te onderhouden. De uitvoering van deze taak is toevertrouwd aan de gemeente. Vroeger was dit niet zo vanzelfsprekend en waren de bewoners lange tijd zelf verantwoordelijk voor de bestrating voor hun huis. Met…
Bierimpost verpest
In het midden van de 14e eeuw werd Europa getroffen door een uitbraak van de pest die zijn weerga niet kende. Geschat wordt dat ruim een derde deel van alle Europeanen, destijds tientallen miljoenen mensen, deze epidemie niet overleefde. In de periode 1550-1700 kwam in Amsterdam de pest nog geregeld voor maar niet op dezelfde schaal als in de 14e…
Valsmunterij
De groeiende welvaart van Amsterdam had een grote aantrekkingskracht op mensen uit het buitenland. Duizenden immigranten arriveerden jaarlijks in de haven van Amsterdam op zoek naar een beter bestaan. Veel van hen hadden weinig kwaad in de zin maar sommigen begaven zich in het criminele circuit. Sommige misdrijven werden ongenadig hard bestraft. Een voorbeeld van een dergelijke misdaad wordt geïllustreerd…
Burgerweeshuis
In de Kalverstraat geeft een smalle steeg toegang tot het Amsterdam Museum. De monumentale poort die hierbij gepasseerd wordt geeft een indicatie van de functie die het gebouw in het verleden heeft gehad, het opvangen van weeskinderen. Voordat het Burgerweeshuis op deze plek neerstreek, waren de gebouwen als klooster in gebruik en was het weeshuis elders gevestigd. Rond 1520 werd,…
Tweede uitleg
Zoals beschreven in een eerder artikel over de eerste uitleg van Amsterdam werden met de eerste stadsuitleg woningen en industrie gerealiseerd. Heel lang heeft Amsterdam niet op deze bescheiden uitbreiding kunnen teren. Door de grote stroom immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden, op de vlucht voor de Spaanse tirannie, groeide de Amsterdamse bevolking explosief. Deze nieuwkomers hadden woon- en werkruimte nodig…
Joris Fonteijn ontleed
Als je in de 17e eeuw ziek was of je been had gebroken ging je naar de chirurgijn. Een chirurgijn is te vergelijken met de hedendaagse huisarts. Ofschoon er in de 17e eeuw ook doctoren in de stad werkzaam waren, was er een duidelijk onderscheid tussen beide beroepen. Waar doctoren hun kennis uit boeken vergaarden en patiënten slechts diagnosticeerden en…
Lepels
Bij archeologisch onderzoek worden in de Amsterdamse binnenstad geregeld lepels gevonden. Meestal zijn deze lepels van tin gemaakt, maar sporadisch komt ook wel eens zilveren exemplaar boven water. Tijdens de aanleg van de stations aan het Damrak en het Rokin ten behoeve van de Noord/Zuidlijn zijn honderden lepels gevonden die een beeld geven van een klein deel van de Amsterdamse…
Slaven naar Manhattan
De Gouden Eeuw betekende niet alleen een tijd van rijkdom en voorspoed maar ook een tijd van slavernij en uitbuiting. Amsterdam speelde vanaf de oprichting van de West Indische Compagnie in 1621 een belangrijke rol in de handel van slaven. Tienduizenden Afrikanen werden naar de andere kant van de Atlantische Oceaan verscheept om in de Nederlandse koloniën als slaaf te…
De Eerste uitleg
In de periode 1550-1700 groeide de bevolking van Amsterdam van 30.000 inwoners in 1550 tot ruim 200.000 aan het einde van de 17e eeuw. Om alle nieuwe inwoners een plek te bieden waren stadsuitbreidingen noodzakelijk. In totaal werden vier uitbreidingen verwezenlijkt waarvan de laatste twee de grootste impact hebben gehad op het uiterlijk van de stad zoals we die nu…
Kind in privaat
Het is tegenwoordig heel normaal dat het gewone publiek de politie helpt bij het oplossen van een misdrijf. Hoge beloningen worden uitgeloofd voor de gouden tip die leidt naar de dader. Ook in het 17e-eeuwse Amsterdam was dit bij gruwelijk misdrijven het geval. In de winter van 1666 vond een dergelijk misdrijf plaats waarbij de stad een beloning uitloofde voor…
Suikerwerk verboden
Geraffineerde suiker was in Amsterdam rond 1600 zeer schaars. Alleen de welgestelden waren in staat een dergelijk luxeproduct aan te schaffen. De suiker werd verkregen uit suikerriet dat op plantages in het Caraïbisch gebied en Latijns-Amerika op grote schaal werd verbouwd. Suiker gold als een belangrijk statussymbool. Mensen die het konden betalen, versierden hun feestelijke maaltijden met allerhande kunststukjes van…
Elsje Christiaens
Het is vandaag, 1 mei 2014, precies 350 jaar geleden dat een jong meisje ter dood werd veroordeeld. Dit meisje, afkomstig uit Denemarken, zou normaal gesproken in de vergetelheid zijn geraakt. Maar door een tekening van Rembrandt heeft ze een gezicht en bekendheid gekregen. Op 28 april 1664 werd Elsje Christiaens voor het eerst verhoord door de schout. Haar bekentenis…
Dansen
Ieder weekend worden de verschillende dansgelegenheden in Amsterdam massaal bezocht. Tot in de late uurtjes wordt de dansvloer bevolkt met mannen en vrouwen. Een heel normaal verschijnsel vanuit ons oogpunt bezien. Dit was in de 17e eeuw echter niet zo vanzelfsprekend. Op 28 april 1629 werd een keur afgekondigd. Een keur is te vergelijken met een wet die opgesteld werd…
Verlichting
Het is tegenwoordig moeilijk voor te stellen met alle verlichting die in de stad aanwezig is, maar vroeger kon je in Amsterdam na zonsondergang geen hand voor ogen meer zien. Weliswaar hadden sommige huizen een lantaarn aan de gevel hangen, maar dit gaf nauwelijks licht. Wilde je ’s nachts veilig over straat, dan moest je met een lantaarn in de…
Confessie Niclaes Albertse
In Amsterdam kwamen misdrijven geregeld voor. Als iemand binnen de stad tegen de lamp liep, werd hij of zij verhoord door de schout en veroordeeld door de schout en schepenen van de stad. Veelal waren verdachten geen poorter van de stad maar afkomstig uit de lagere sociale klassen. Het verhoren van de verdachten werd uitgevoerd door de schout en de…
Engelse schipper
Het aanbod van handelswaar was in Amsterdam overweldigend. In de 17e eeuw kon je in Amsterdam alles krijgen. Was het niet in Amsterdam te vinden, dan bestond het niet. De VOC bracht vanuit Indië de meest exotische producten terug naar Amsterdam. Het eten werd gekruid met specerijen, gegeten werd er vanaf porseleinen borden. Naast de producten die van verre kwamen,…
Poorter van Amsterdam
In Amsterdam werd vroeger een onderscheid gemaakt tussen verschillende inwoners van de stad. Er waren zogenaamde ‘ingezetenen’ en ‘poorters’. Dit onderscheid bestond al in de 13e eeuw. Als poorter van de stad had je meer rechten en privileges dan bewoners die geen poorter waren. Voordelen die het poorterschap bood: – Je kwam als poorter in aanmerking voor een bestuurlijke functie.…
Alteratie van Amsterdam
Op 1 april verloor Alva zijn bril. Met dit bekende rijmpje wordt gerefereerd aan de inname van Den Briel door de protestantse watergeuzen op 1 april 1572. Een gebeurtenis die plaats vond in de buurt van Rotterdam, maar tot in Amsterdam gevolgen had. Deze inname vormt de opmaat voor de uiteindelijke Alteratie van Amsterdam: een zeer belangrijke religieuze kanteling in…