Van Amsterdam zijn talloze stadsplattegronden bekend die een beeld geven van de ontwikkeling van de stad in de 16e en 17e eeuw. Eén van die kaarten is de beroemde plattegrond die Balthasar Florisz. van Berckenrode in 1625 vervaardigde. Het geeft een prachtig beeld van de stad. De kaart is dermate gedetailleerd dat her en der eigenaardigheden zichtbaar zijn. Onder andere een scheepswrak dat in de Amstel ligt. Twee bekende geschiedschrijvers van Amsterdam verschilden over de herkomst van het wrak van mening. Aleer hierop dieper wordt ingegaan, maken we een uitstapje naar Oostende.
Op 5 augustus 1601 begon namelijk het beleg van Oostende. De inwoners van Oostende hadden de kant van de protestantse Nederlanden gekozen terwijl de Spaanse overheersers Oostende in handen wilden krijgen. Ze belegerden Oostende om de stad weer aan katholieke zijde te krijgen. Onder opperbevel van prins Maurits werd getracht de Spanjaarden te verjagen wat een lastige opgave bleek te zijn. Temeer omdat in 1602 zes Spaanse galeien (schepen die deels door roeiers werden aangedreven) naar Sluis werden gebracht om de troepen rondom Oostende bij te staan en op de Zeeuwse wateren Nederlandse schepen aan te vallen. Het lukte Maurits niet om Oostende te ontzetten waardoor de stad eind september 1604 in katholieke Spaanse handen viel. Hij slaagde er wel in om de stad Sluis in te nemen waarbij zeventig stukken geschut en tien galeien buit werden gemaakt. Eén van deze galeien werd in triomf naar Amsterdam gebracht en op de Amstel te pronk gelegd, vlakbij de Groenburgwal. Althans, dat schreef Tobias van Domselaer in 1665.
Beleg van Oostende, 1601-1604, Claes Jansz. Visscher (II), 1610 – 1612.
In zijn Beschryvinge van Amsterdam beschrijft hij deze omgeving voordat de Amstel hier smaller werd. In de jaren ’20 van de 17e eeuw werd een groot deel water, langs de Noordtzijde des Binnen-Amstels, tot landt gemaakt. Door deze aanplemping ontstonden twee grote huizenblokken ten zuiden van de Staalstraat. Al eer dit tot lant gemaakt wiert, gedenkt ons noch, omtrent de plaats, daar nu het Weseper-veer is, gezien te hebben, het wrak, van een groote Galeye, waar van het achterste bindt diens gewezen Pavillioens hoog boven ’t water, uytstak, met eenige ribben of inhouten derzelve. Op de kaart van Van Berckenrode is een haventje te zien waarbij linksonder de ribben van de galei nog zichtbaar zijn. De galei was daar tot een triumf, of Zege-teyken, te pronk geleyt. Tobias van Domselaer werd in 1611 geboren en heeft de galei nog zien liggen. Jan Wagenaar, die een historie van Amsterdam aan het eind van de 18e eeuw schreef, heeft het schip niet zien liggen.
De galei ligt linksonder in de haven. Detail uit de kaart van Van Berckenrode (1625).
Hij is een andere mening toegedaan dan Domselaer. Volgens Wagenaar betrof het een galei die in 1505 door de Amsterdamse schutterij werd gebouwd om de Geldersen in bedwang te houden. Hij begreep anders niet hoe een Spaans schip binnen twee decennia dermate vergaan was dat alleen het achterste bind en enkele ribben boven het water uitstaken. Hij schreef: Indien ik gissen mogt, zou ik eerder vermoeden, dat Domselaar een overblijfsel van onze oude Galeote gezien heeft, die men, toen de oude Schutterij te niet gedaan was, of veelligt al eerder, bij gebrek van lust of middel om dezelve te onderhouden, in den Amstel, niet verre van de Stads Schafferij, de plaats, waar zij, naar alle waarschijnlijkheid, getimmerd was, heeft laaten leggen vergaan.
De situatie in 1647. De haven is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor huizen. De brug over de Amstel is de huidige Halvemaansbrug.
Ik ben eerder geneigd om Van Domselaer te geloven. Als kleine jongen heeft hij het schip nog zien liggen en heeft waarschijnlijk verhalen gehoord van mensen die de galei nog hebben zien komen. Hij rept in ieder geval met geen woord over de overlevering die Wagenaar een eeuw later signaleerde. De galei zal aanvankelijk een bezienswaardigheid zijn geweest maar de nieuwigheid zal er snel vanaf zijn geraakt. Domselaer tekende op dat de galei by na vergaan was, en wiert, zo nu en dan, van zommige behoeftige menschen, by tijden van laeg water, (alzo hy in de grondt lagh) gesloopt, en tot brandt-hout gebruykt. In 1630 werden de eerste huizen op de bouwgrond in de Amstel verkocht en verdween de galei die twee decennia in de Amstel lag als herinnering aan een overwinning op de Spanjaarden.
Hollandse schepen overzeilen Spaanse galeien onder de Engelse kust, 3 oktober 1602, Hendrik Cornelisz. Vroom, Cornelis Hendriksz. Vroom, 1617
Bronnen uit het Stadsarchief Amsterdam:
Domselaer 1665. Blz. 253
Domselaer, T. van, Beschryvinge van Amsterdam, 1665
Graaf, R. de, Oorlog, mijn arme schapen, 2004
Hofman, W., Een Spaanse galei in Amsterdamse kachels. Amstelodamum. JG. 59, 1972. Blz. 226-228
1 comment for “Spaanse Galei”