Het is vandaag, 1 mei 2014, precies 350 jaar geleden dat een jong meisje ter dood werd veroordeeld. Dit meisje, afkomstig uit Denemarken, zou normaal gesproken in de vergetelheid zijn geraakt. Maar door een tekening van Rembrandt heeft ze een gezicht en bekendheid gekregen.
Elsje Christiaens, Rembrandt van Rijn, 1664
Op 28 april 1664 werd Elsje Christiaens voor het eerst verhoord door de schout. Haar bekentenis werd opgetekend in de confessieboeken. Ze was 18 jaar oud en kwam van Sprouwen in Jutland, Denemarken. Ze was slechts twee weken daarvoor naar Amsterdam gekomen in de hoop hier werk te vinden als dienstmeisje. Ze had zolang haar intrek genomen bij een slaapvrouw in de buurt van het Damrak. In de avond van 27 april eiste de slaapvrouw een daalder slaapgeld van Elsje, wat ze niet had. De volgende morgen om half acht begon de slaapvrouw opnieuw over het slaapgeld en dreigde haar spullen zolang in beslag te nemen. Uiteindelijk is een questie (woordenwisseling) tussen beide vrouwen ontstaan waarbij de slaapvrouw Elsje te lijf ging met een bezemsteel. Als reactie hierop pakte Elsje een bijl die op een stoel lag en sloeg hiermee de slaapvrouw enkele keren op het hoofd. De vrouw tuimelde daarna van de trap en bleef roerloos in de kelder liggen.
Intussen waren de buren op het lawaai afgekomen en stonden bij de voordeur toen Elsje met bebloede handen de deur open deed. Zij vroegen haar waarom haar handen zo onder het bloed zaten waerop sij seyde dat haar neus hadden gebloet. Ze was daarna de straat opgelopen, maar de buren hadden inmiddels het levenloze lichaam van de slaapvrouw in de kelder aangetroffen en gingen achter haar aan waerop sij door verbaestheijt int water sprong. Elsje werd uit het water gevist en aangehouden. Uiteindelijk moest Elsje deze moord bekopen met haar eigen leven. Het vonnis werd in het justitieboek op 1 mei 1664 opgetekend en luidde:
Op’t schavot aan een paal geworgt te werden
datter de doodt nae volgt, ende met deselve
bijl daar sij de vrouw mede ter dood heeft
gebracht eenige slagen door den scherprechter
aan haar hooft geslagen, haar lichaam
gebracht aen de Voolewijck ende gestelt
aan een pael met een bijl boven haar hooft
om van de locht ende het gevogelt verteert te
werden, met confiscatie van goederen
Weliswaar zijn er in Amsterdam meer mensen ter dood veroordeeld, maar Elsje heeft door een tekening die Rembrandt van Rijn maakte een gezicht gekregen. Elsje werd op de Dam gewurgd waarna haar lichaam werd overgebracht naar het galgenveld in Volewijk aan de overzijde van het IJ waar tegenwoordig de pont in Amsterdam Noord aanmeert. Rembrandt heeft nog dezelfde dag Elsje getekend. Ze hing aan een paal met naast haar de bijl waarmee ze de slaapvrouw had vermoord. Rembrandt maakte uiteindelijk twee tekeningen; één van de voorkant en één van de zijkant van het tafereel. Tegenwoordig hangen beide tekeningen in het Metropolitan Museum of Art in New York. Naast de tekeningen van Rembrandt is Elsje ook door Anthonie van Borssom getekend. Hij maakte een overzicht van het galgenveld waarop onder meer twee mensen aan de galg bungelen, een persoon bovenop een rad is geplaatst met een pistool boven zijn hoofd en ook een jong meisje in een rode rok en een blauw jak die aan een paal hangt. Dit meisje is Elsje en is goed herkenbaar door de bijl die naast haar hangt. Van Borssom schilderde zijn schilderij niet tegelijkertijd met Rembrandt: op het schilderij is te zien dat het lichaam van Elsje niet langer op dezelfde plek hing. Waarschijnlijk hing Elsje op het moment van schilderen al enkele weken aan de paal waardoor haar lichaam naar beneden was verschoven.
Galgenveld aan de rand van de Volewijk, Anthonie van Borssom, 1664. Elsje hangt uiterst rechts op de tekening
De tekeningen van Rembrandt en Van Borssom hebben een anoniem meisje, afkomstig uit Denemarken en op zoek naar een beter bestaan in Amsterdam, voor eeuwig een plekje in de Amsterdamse geschiedenis gegeven.
Bronnen uit het Stadsarchief Amsterdam:
SAA: 5061.316 (confessieboeken)85-86 28-4-1664
SAA: 5061.316 (confessieboeken) 86 29-4-1664
SAA: 5061.316 (confessieboeken) 88 1-5-1664
Eeghen, I.H. van, Amstelodamum, jrg. 56, p. 73-78, 1969
5 comments for “Elsje Christiaens”